_Specificnost_sportske_rekreacije.jpg "Specifičnost sportske rekreacije")
U savremenim uslovima života i rada, fizička kultura (sport) se uglavnom ispoljava kroz tri područja: fizičko vaspitanje, sportsku rekreaciju i sport. Pored toga, sredstva fizičke kulture primenjuju se u savremenoj medicini za lečenje brojnih tegoba lokomotornog aparata, kardiovaskularnog, respiratornog, nervnog i drugih sistema.To je područje kineziterapije koje povezuje fizičku kulturu i medicinu. Još je, francuski leka Tisso u 18 veku naglasio da "kretanje po svom delovanju može da zameni sve lekove, a da svi lekovi na svetu ne mogu zameniti delovanje kretanja"- fizičke aktivnosti.
Sve više autora različitih specijalnosti ukazuje na diferencijaciju fizičke kulture na osnovu diferencijacije njenih socijalnih funkcija. Tako, na primer, finski sociolog K. Heinila naglašava da se radi o dve koncepcije razvoja fizičke kulture: prva je darvinistička (takmičarska ili tehnološka) koja se zasniva na selekciji mladih i talentovanih, u kojoj je sve podvrgnuto postizanju sportsko-tehničkih rezultata i u kojoj čovek služi sportu; druga je humanistička, usmerena za zadovoljavanje relevantnih ljudskih potreba, i u kojoj sport služi čoveku.
I drugi stručnjaci ukazuju na društveno-istorijsku uslovljenost diferenciranja fizičke kulture i njeno posmatranje i izučavanje kao celovitog socijalnog sistema koji u sebi sadrži tri različite i međusobno povezane pojave: fizičko vaspitanje, sportsku rekreaciju i sport.
Svaka od navedenih pojava izvršava u društvu specifične funkcije. U okviru diferencijacije fizičke kulture sve više prisutna sociološka orijentacija njenih područja prema glavnim socijalnim sferama života: radu, obrazovanju i slobodnom vremenu, tako da je fizičko vaspitanje prevashodno orijentisano na sferu obrazovanja, sportska rekreacija na sferu slobodnog vremena, a sport na sferu rada.
Veliki broj raznovrsnih potreba i interesa dece, omladine i svih profesionalnih i socijalnih kategorija odraslih u fizičkoj kulturi, mogu se efikasno i racionalno zadovoljavati samo primenom odgovarajućih sadržaja, oblika i metoda aktivnosti. Upravo to je zakonito uslovilo diferencijaciju fizičke kulture na tri navedena područja sa specifičnim ciljevima i zadacima.
Materijalna osnova, na kojoj se diferenciraju socijalne funkcije pojedinih područja sporta su ljudske potrebe kao složene bio-psiho-socijalne kategorije. Potrebe i u sportu predstavljaju materijalnu osnovu motivacije, što uslovljava da se bitno razlikuje struktura motiva u fizičkom vaspitanju, sportskoj rekreaciji i sportu.
Osnovni kriterijum, na osnovu koga se i u praksi i nauci objektivno mogu diferencirati pojedina područja sporta, je osnovni cilj, motivacija, namena, osnovni zadatak radi čijeg se rešenja primenjuje odabrana kineziološka aktivnost, drugim rečima osnovna funkcija programa-aktivnosti.
Najbolja potvrda opravdanosti takvog pristupa je činjenica da mnoge aktivnosti identične ili veoma bliske motoričke strukture, na primer, pešačenje ili trčanje, mogu biti sadržaj radne, umetničke, obrazovno - vaspitne, vojne, kineziterapijske, sportske i sportsko - rekreativne aktivnosti.
style="display:block; text-align:center;"
data-ad-layout="in-article"
data-ad-format="fluid"
data-ad-client="ca-pub-3680394444982515"
data-ad-slot="6919562611">
Ista motorička aktivnost, identične motoričke strukture, istog ili sličnog obima i intenziteta opterećenja pojavljuje se kao osnovni sadržaj različitih čovekovih aktivnosti: rada, umetnosti, rata, obrazovanja, sporta, rekreacije, kineziterapije i sl.
Suština je, znači, u osnovnom cilju, nameni, funkciji aktivnosti:
- u sportu je to vrhunski sportsko - tehnički rezultat, pobeda, medalja, titula i afirmacija, biznis;
- u fizičkom vaspitanju - doprinos razvoju ličnosti, priprema za rad, slobodno vreme, rekreaciju i život, svestrani razvoj, obrazovanje i vaspitanje;
- u sportskoj rekreaciji - optimizacija psihosomatskog statusa, prevencija, očuvanje i unapređenje zdravlja, efikasan odmor i oporavak, sadržajno i kulturno provođenje slobodnog vremena;
- u kineziterapiji - lečenje, rehabilitacija, otklanjanje i/ili ublažavanje zdravstvenih tegoba i smetnji.
Fizička kultura/sport, svojom delatnom sferom, sistemom svojih programa čini takođe složenu programsku strukturu koju čine ranije pobrojana područja, odnosno podsistemi.
Termin sportska rekreacija, zavisno od konteksta u kome se koristi označava: vrstu aktivnosti (delatnu sferu); proces vežbanja, odnosno proces transformacija psihosomatskog statusa; sveukupnost predmetnih vrednosti, odnosno sistem sadržaja, oblika i metoda programa sportske rekreacije koji su rezultat nauke i savremene prakse; sistem organizacija i institucija (organizacionu strukturu sportske rekreacije); sistem vrednosti (rezultate, odnosno efekte aktivnosti).
U stručnoj, naučnoj literaturi i najširoj praksi koriste se različiti termini za označavanje pojedinih aspekata sportske rekreacije:
- za označavanje delatne sfere, odnosno aktivnosti koriste se termini: aktivnosti u sportskoj rekreaciji, vežbanje (fizičko, telesno, motoričko, sportsko-rekreativno, aktivno), kineziološke aktivnosti, trim aktivnosti, "sport za svakoga" , "rekreiranje", treniranje, "trimovanje", bavljenje sportsko-rekreativnim aktivnostima, upražnjavanje sportsko - rekreativnih aktivnosti, aktivan odmor i sl.;
- za označavanje predmetnih vrednosti, odnosno programa sportske rekreacije koriste se termini: sadržaji aktivnosti, oblici aktivnosti, sportsko - rekreativne aktivnosti, programi sportske rekreacije, modeli programa (opšte, specijalne, selektivne namene) sportske rekreacije, programirane sportsko-rekreativne aktivnosti i sl. Kada je reč o programima koji su rezultat naučnih istraživanja njihov naziv obično sadrži bliži cilj i namenu programa: selektivni programi, programi zdravstveno-preventivne usmerenosti, aerobni programi, korektivno-kompenzatorni programi, programi aktivnog odmora, zabavno-rekreativni programi i sl.;
- za označavanje efekata programa sportske rekreacije, odnosno sistema vrednosti u sportskoj rekreaciji adekvatnije je primenjivati termine koji odražavaju suštinu usmerenosti sportske rekreacije: adaptiranost organizma (ili pojedinih organa i sistema) na fizička (sportsko-rekreativna) opterećenja, umesto opšteg (sportskog) termina utreniranost; vežbanje ili upražnjavanje programa sportske rekreacije umesto sportskog termina treniranje. Takođe treba precizno određivati i efekte pojedinih specijalnih ili ciljanih (selektivnih) programa: prevencija zamora, ublažavanje i/ili otklanjanje zamora, prevencija, ublažavanje i/ili otklanjanje bolova, tegoba i simptoma zamora i negativnih posledica asimetričnih opterećenja na radnom mestu, unapređenje i jačanje zdravlja, povećavanje aerobnih sposobosti i sl.
Kinezofilija - potreba za fizičkom aktivnošću je jedna od osnovnih biogenih potreba, koja u uslovima naučno-tehnološke i informatičke revolucije postaje sve značajnija psiho-sociološka kategorija. Kinezofilija je biološka pretpostavka antropogeneze i zato efikasno i racionalno zadovoljavanje potreba za kretanjem u životu svakog pojedinca ima presudan značaj za održavanje biološke i sociopsihološke ravnoteže. Kineziofilija ima specifičnu uzrasnu dinamiku, a pored toga uslovljena je i polnim, zdravstvenim, psihosomatskim, radno-ergonomskim, socio-psihološkim i drugim karakteristikama svakog pojedinca.
Fizička kultura u savremenom društvu može uspešno ostvarivati značajne biološko-zdravstvene, obrazovno-vaspitne, ekonomsko-radne, sociološko-psihološke funkcije samo ako se budu paralelno i usaglašeno razvijala sva tri njena osnovna područja, kao komplementarna - čime se jedino može obezbediti racionalno i efikasno zadovoljavanje po karakteru raznovrsnih potreba i interesa savremenog čoveka u fizičkoj kulturi.
Ova tri područja fizičke kulture su komplementarna, međusobno tesno povezana i uslovljena, iako između njih postoje bitne razlike u programskoj usmerenosti, u osnovnim funkcijama i zadacima, a time i u organizacionim, programskim, kadrovskim i materijalno-tehničkim rešenjima i osnovama.
Diferencijacija fizičke kulture, kao složene društvene pojave na područja fizičkog vaspitanja, sporta i sportske rekreacije uslovljena je opštim razvojem društva i proširivanje funkcija fizičke kulture koje joj je nametnuo taj razvoj u sferi rada, obrazovanja i slobodnog vremena. Izdiferenciranost fizičke kulture je uslov i kriterijum njene razvijenosti i efikasnosti. Samo se diferencijacijom socijalnih funkcija pojedinih njenih područja i preciziranjem uloge, područja rada i zadataka neposrednih nosilaca tih područja može obezbediti savremen, racionalan i efikasan sistem fizičke kulture.
Međutim, dugo vremena fizička kultura je "deljena" na "masovnu fizičku kulturu" i "kvalitetan sport", i ako "masovnost" i "kvalitet" nisu bitni kriterijumi za naučnu diferencijaciju socijalnih funkcija fizičke kulture. Praznina koja je nastajala usled sve rigoroznije selekcije u sportu i njegove orijentacije na manji broj talentovanih i sposobnih koji su uključivani u predimenzioniran i skup sistem sportskih takmičenja, pokušavana je uporno prividno da se popuni pokretanjem i organizovanjem različitih tzv. "masovnih akcija" u kojima je u kraćem vremenskom periodu na jednom mestu obezbeđeno "masovno" učešće radnika, seoske, školske omladine i sl. Tako se pojam "masovnosti" shvatao i u praksi realizovao kao učešće većeg broja učesnika na prostorno i vremenski ograničenoj manifestaciji (sletu, krosu, igrama, raznim ..."jadama" i sl.), a ne kao procenat od ukupne populacije stanovništva ili određene kategorije stanovništva koji je u toku čitave godine uključen u optilmalan program aktivnosti u fizičkoj kulturi.
Svako od područja fizičke kulture: fizičko vaspitanje, sport i sportska rekreacija treba da ima svoju optimalnu "masovnost" i svoj "kvalitet".
Masovnost u fizičkom vaspitanju treba da bude obuhvatanje svih učenika i studenata nastavom fizičkog vaspitanja i njihovo uključivanje kroz razgranat sistem vannastavnih aktivnosti u sportsko-rekreativne i sportske aktivnosti prema interesima i sklonostima učenika.
Masovnost u sportu treba da bude razgranat sistem lokalnih takmičenja, koji treba da bude baza i uslov izgrađivanja sistema takmičenja na višim nivoima. Optimalno, "masovnost" u sportu može da obuhvati 3 do 5 procenata populacije stanovništva, i to pod uslovom da većinu obuhvati lokalni sistem takmičenja. Insistiranje na većoj "masovnosti" u sportu nije realno niti opravdano, jer su tehnologija rada u sportskim organizacijama i sistem takmičenja veoma skupi, a savremeni sistem rane selekcije obezbeđuje pravovremen izbor talentovanih i njihovo uključivanje u sistem sportskih priprema.
Masovnost u sportskoj rekreaciji predstavlja najrazgranatiji sistem sportskorekreativnih programa i aktivnosti kroz koje najveći broj građana zadovoljava svoju svakodnevnu potrebu za kretanjem, za sadržajnim provođenjem slobodnog vremena - u stanu, kući, na ulici, u parku, na radnom mestu, na izletištu, na sportsko-rekreativnim objektima bilo individualno, grupno ili organizovano. Masovnost se ovde izražava procentom od ukupne populacije koja je uključena u sportsko-rekreativne aktivnosti.
Kvalitet u sva tri područja treba da označava kvalitet rada, efikasnost i racionalnost u ostvarivanju osnovnih funkcija, racionalnu i efikasnu organizovanost uz obezbeđenje odgovarajućih materijalnih i kadrovskih uslova.
Programsko, organizaciono i materijalno-kadrovsko konstituisanje fizičkog vaspitanja, sporta i sportske rekreacije kao specifičnih ali komplementarnih podsistema u jedinstvenom sistemu fizičke kulture, zahteva i odgovarajuće transformacije postojeće organizacione strukture fizičke kulture uz maksimalno uvažavanje programskih i kadrovskih specifičnosti svakog od tri područja. To je osnovni uslov za racionalno i efikasno organizovanje fizičke kulture.
Često, zbog neizdiferenciranosti i nedovoljne preciznosti u pojmovnom i sadržajnom definisanju osnovnih pojava, dolazi do nesporazuma, zabuna i pogrešnog shvatanja i tumačenja sportske rekreacije. Često se pod "rekreacijom" podrazumevaju i primenjuju sadržaji i aktivnosti koji ne doprinose bržem i efikasnijem odmoru i oporavku, već, naprotiv, još više produbljuju štetne uticaje nedovoljne fizičke aktivnosti i nervno-psihičke preopterećenosti. Svakodnevno sedenje u kafanama, kocka, pijančenje, izležavanje, neselektivno gledanje televizije i slični programi kod kojih se prednost daje komforu umesto svrsishodnoj, kulturnoj aktivnosti predstavljaju pseudorekreaciju. Pseudorekreaciju zato što ove i slične aktivnosti ne doprinose obnavljanju čovekovih fizičkih i psihičkih snaga, njegovom odmoru i oporavku.
Zato je termin "sportska rekreacija", kada je reč o rekreaciji sredstvima fizičke kulture sasvim adekvatan, jer i sadržajno i problemski celovito odražava suštinu ovog područja. Pri tome, sportska rekreacija podrazumeva aktivno učestvovanje u slobodno odabranim i primerenim programima sportske rekreacije, a nikako percipiranje (posmatranje) sportskih priredbi i takmičenja. Drugim rečima u sportskoj rekreaciji ispoljavaju se aktivni, a nikako pasivni posmatrački interesi.
