_Provera-telesne-kompozicije-u-sistemu-pripreme-sportista.jpg "Provera telesne kompozicije u sistemu pripreme sportista")
Svaka kineziološka aktivnost, kao specifična vrsta stresa, izaziva kompleksne biohemijske, fiziološke, strukturne, psihološke reakcije organizma. Čovekov organizam je veoma složen, dinamičan, samoregulirajući sistem.
Složenost čovekovog organizma najbolje ilustruje sledeće:
- prvo, u ljudskom organizmu nalazi se 73-77 milijardi ćelija, od ćega 40 - 50% su mišićne ćelije. U svakoj ćeliji odvija se 7000 biohemijskih reakcija u sekundi, što ukupno čini 500 triliona reakcija u svakoj sekundi;
- drugo, čovekov organizam je visoko organizovan, dinamičan sistem. U okviru njegove veoma složene strukture - od nivoa atoma, molekula, ćelija, tkiva, organa, sistema organa i organizma u celini, odvijaju se brojni i raznovrsni procesi;
- treće, svaka kineziološka aktivnost izaziva slojevite i složene reakcije pojedinih organa i organizma u celini - što ima za posledicu složene adaptabilne promene ne samo na nivou već postojećih funkcionalnih sistema nego i na biohemijskom, energetskom, informacijskom i strukturnom nivou;
- upravljanje sistemom ostvarivanja željenih efekata primenom odgovarajućih kinezioloških programa svakako spada u najsloženije oblike kretanja, materije, energije i informacija.
Buran razvoj nauke, metodologije i novih tehnologija omogućava registrovanje i sistematsko praćenje sve većeg broja parametara o reakcijama pojedinih organskih sistema i organizma u celini na primenjena opterećenja. Danas postoje mogućnosti da se registruje više hiljada različitih antropometrijskih, motoričkih, funkcionalnih, kinezioloških i drugih pokazatelja. Svaki registrovani i izmereni pokazatelj ne pruža relevantne informacije u odnosu na efekte koji se žele postići primenom odgovarajućeg kineziološkog programa. Zato se javlja ozbiljan problem selekcije relevantnih parametara u odnosu na karakter i ciljeve pojedinih kinezioloških programa.
To umnogome usložnjava metodologiju dijagnosticiranja aktuelnog inicijalnog stanja učesnika u kineziološkim programima, praćenje i procenu efeketa tih programa, praćenje nivoa i dinamike zamora. Postavlja se zahtev selekcije najmanjeg ili optimalnog broja relevantnih pokazatelja, koji nose najveći broj relevantnih informacija, sa aspekta upravljanja sistemom ostvarivanja programiranih efekata različitih kinezioloških programa. Pri tome je važno ne samo odabrati bitne pokazatelje, već i adekvatnu metodologiju, koja će biti pouzdana, jednostavna, što manje invazivna, lako ostvarljiva, ponovljiva, racionalna i primenjiva u sistuacionim uslovima svakodnevne sportske prakse.
U savremenom sistemu upravljanja kineziološkim programima sve više se javlja potreba za sistematskim praćenjem relevantnih pokazatelja o telesnoj kompoziciji, zdravstvenom stanju, motoričkim i funkcionalnih sposobnostima i psihološkim karakteristikama sportista. Ranije je testiranje sportista obavljano jedan do dva puta godišnje. Danas savremen sistem praćenja i upravljanja sistemom pripreme sportista podrazumeva da se određeni pokazatelji prate svakodnevno, drugi 1 - 2 puta nedeljno, neki 1 - 2 puta mesečno, a neki 1 - 2 puta godišnje. To zavisi od karaktera i dinamike promena pojedinih pokazatelja telesne kompozicije, zdravstvenog stanja, motoričkim sposobnostima, funkcionalnim i psihološkim sposobnostima, pokazateljima tehničko-taktičke pripremljenosti, kao i pokazateljima dinamike oporavka.
U kompleksnom sistemu upravljanja procesom pripreme sportista, pored ostalih pokazatelja, veoma je važno sistematski registrovati i kontrolisati pokazatelje telesne kompozicije (Body composition). Efekti i funkcionalne promene u organizmu sportiste, koje se pokrenu primenom adekvatnih trenažnih opterećenja, odvijaju se u narednih 24-48-72 sata, u vidu brojnih strukturnih adaptabilnih promena, kojiima se osigurava i učvršćuje stabilna adaptacija na primenjena trenažna opterećenja. Te promene se snažno manifestuju i na relevantne pokazatelje telesne kompozicije. Intenzivnim razvojem kvantne medicine omogučeno je sistematsko praćenje relevantnih promena i na strukturnom nivou. Savremeni Body analyseri pouzdano, relativno brzo i neinvazivno registruju veliki broj relevantnih pokazatelja o telesnoj kompoziciji.
Savremenim body analyserima može se registrovati 63 parametara telesne kompozicije:
- antropometrijskog status (5 parametara),
- body composition (14 parametara),
- fluidnog statuis (14 parametara),
- Cell and Muscle status (10 parametara),
- proteine, minerale (12 parametara),
- Glycogen and energy status (9 parametara)
Višegodišnja napredna praksa i brojna naučna istraživanja ukazuju na veliki značaj sistematske primene bioelektrične analize telesne kompozicije. U savremenom sistemu pripreme sportista veoma su značajne informacije o dinamici promena u telesnoj kompoziciji u svim periodima godišnjeg ciklusa treninga sportista.
Značaj sistematskog praćenja pokazatelja telesne kompozicije
- u savremenom sistemu upravljanja trenažnim programima sve više se javlja potreba za sistematskim praćenjem relevantnih pokazatelja o telesnoj kompoziciji sportista,
- sistematsko praćenje pokazatelja telesne kompozicije je jednostavno, brzo, pouzdano, ponovljivo, neinvazivno, a daje dragocene informacije za objektivizirano upravljanje dinamikom sportske forme, praćenjem dinamike i efikasnosti oporavka,
- pruža mogućnost efikasne procene efekata primenjenih trenažnih opterećenja,
- daje validne informacije za pravilnost doziranja opterećenja u periodu između dve utakmice u mikrociklusu opterećenja,
- obezbeđuje objektivnu procenu dostatnosti ili nedostatnosti oporavka u različitim fazama pripreme sportista,
- pruža osnovu za procenu nivoa sportske forme sportista na osnovu pokazatelja energetskog statusa (popunjenosti depoa glikogena, nivoa bazalnog metabolizma, stepena hidratacije organizma),
- pokazatelji telesne kompozicije posebno su značajni za uspostavljanje balansa između trenažnih opterećenja i sredstava i metoda oporavka,
- posebna značaj imaju pokazatelji o telesnoj kompoziciji u procesu selekcije mladih sportista i njihovog uključivanja u adekvatan sistem pripreme i razvoja,
- procena pokazatelja telesne kompozicije na kraju takmičarskog perioda i na početku pripremnog perioda daje dragocene pokazatelje o objektivnom stanju sportske forme sportista. Ako su se sportisti u toku jednomesečnog perioda odmora (što se veoma često dešava) zapustili, nisu primenjivali odgovarajuće programe održavanja funkcionalnih pososbnosti, nisu vodili računa o ishrani - najčešće dolaze na početak priprema sa 2-3 kg povećanom telesnom masom, prekomernim masnim tkivom, izraženom dehidracijom.
Osnovni pokazatelji BC relevantni za procenu sportske forme
- telesna kompozicija: masno tkivo - bezmasno tkivo,
- hidracija organizma: ukupna voda u organizmu (Total Body Water), raspodela vode u orgaizmu - vaćelijska voda (Extracellular Water), unutarćelijska voda (Intracellar Eater),
- cell i muscle mass: vanćelijska masa, telesna ćelijska masa, odnos ECM/ICM, i mišićna masa, fazni ugao,
- energetski status: glycogen, bazalni metabolizam (RMR)
Navedeni parametri su međusobno tesno povezani sa sledećim:
- višak masnog tkiva bitno uslovljava dehidraciju organizma - masno tkivo ima samo 10% vode, mišićno tkivo oko 70%,
- masno tkivo i dehidracija povezani su sa nepovoljnim cell i muscle statusom,
- višak masnog tkiva i manja mišićna masa, smanjuju bazalni metabolizam i pogoršavaju energetske potencijale organizama i energetsku efikasnost sportiste,
- dehidracija organizma - povezana je sa slabijim punjenjem depoa glikogena (gram glikogena veže 2,7 ml - manje vode manje glikogena)
Navedeni pokazatelji veoma su važni za:
- za objektivnu dijagnostiku relevantnih pokazatelja stepena oporavka fudbalera i nivoa njegove sportske forme,
- za optimalno planiranje odnosa opterećenja i oporavka na pojedinim trenažnim jedinicama i nedeljnom ciklusu treninga,
- za sistematsko praćenje efekata programa oporavka,
- za objektivnu procenu nivoa sportske forme, odnosno spremnosti sportista za predstojeću utakmicu (meč), posebno na bazi procene masnog tkiva, stepena hidracije, popunjenosti depoa glikogena, i nivoa bazalnog metabolizma kao pokazatelja energetske efikasnosti organizma.
Nivo popunjenosti depoa glikogena je važan pokazatelj stepene oporavka za predstojeću utakmicu (meč), ali i pokazatelj pravilnosti doziranja opterećenja i oporavka u mikrociklusu treninga između dve utakmice.
Naša iskustva u proteklih dvanest godina sistematskog praćenja pokazatelja telesne kompozicije, sa većim brojem fudbalskih ekipa prvih liga Srbije, Bosne i Hercegovine, Kine, kao i vrhunskih košarkaških ekipa, reprezentativnih selekcija Srbije - mladih atletičarki i mladih atletičara - višestruko potrvđuju izuzetnu vrednost sistematskog praćenja pokazatelja telesne kompozicije u funkciji upravljanja dinamikom sportske forme, dinamikom i efikasnošću oporavka.
style="display:block; text-align:center;"
data-ad-layout="in-article"
data-ad-format="fluid"
data-ad-client="ca-pub-3680394444982515"
data-ad-slot="6919562611">
Primena procene body composition sportista u praksi
Na osnovu procene telesne kompozicije sportista moguće su sledeće analize:
- Prvo, procena body composition, sa kompletnom analizom telesne kompozicije, stepena hidracije, popunjenosti depoa glikogena i stepena oporavka sportista,
- Drugo, integralna - pregledna analiza telesne kompozicije svih sportista namenjena treneru (obima 7 - 10 str. kucanog teksta), sa odgovarajućim predlozima u odnosu na ishranu, suplimentaciju, hidraciju, kao i sistem planiranja i realizacije treninga, doziranja opterećenja, dinamiku i karakter programa oporavka,
- Treće, svakom sportisti se napiše individualna analiza telesne kompozicije (obima 4 - 6 strana kucanog teksta) sa relevantnim podacima, predlozima za dodatni trening, programe ishrane, hidracije, suplimentacije.
U poslednjih nekoliko godina proveravali smo telesnu kompoziciju fudbalskih ekipa FK Crvena Zvezda, FK Partizan, FK Velež, FK Čelik, FK Ivanjica, FK Inđija, KK Vojvodina, Selekcije U-21 SCG, muških i ženskih mladih reprezentativnih selekcija Srbije u atletici i većeg broja individualnih sportista u fudbalu, atletici, tenisu, košarci, borilačkim sportovima.
Dobijene rezultate ćemo, zbog ograničenosti prostora, sažeti samo u nekoliko najbitnijih zaključaka:
- prvo, većina fudbalera ima višak masnog tkiva, koji se u proseku kreće od 4 - 7 %, odnosno od 1,1 do 4,22 kg,
- drugo, većina fudbalera je značajno dehidrirana i stepen dehidracije kreće se od 1,9 do 7,01%. Relativni značaj broj fudbalera ima i manjak ekstracelularne vode, što ukazuje na neadekvatnu preraspodelu vode u organizmu, što znatno pogoršava stanje dehidracije organizma,
- treće, pokazatelji energetskog statusa ukazuju na nizak nivo sportske forme najvećeg broja testiranih fudbalera i/ili neadekvatan oporavak posle prethodnih značajnijih opterećenja.
Obzirom na navedeno potrebno je podsetiti da višak masnog tkiva veoma negativno utiče na sportske rezultate:
- otežava efektivnije iskorišćavanje kiseonika, čime se snižava intenzitet metabilizma i opšta izdržljivost organizama,
- usporava tempo rada, jer masno tkivo predstavlja dodatni teret. Tako, na primer, 5% prekomernog masnog tkiva usporava tempo rada za 3.9%, 10% prekomernog masnog tkiva za 5.8%, a 15% prekomernog masnog tkiva usporava tempo rada za 8.6%
- masno tkivo je dobar termoizolator i ono značajno otežava termoregulaciju, što bitno ugrožava sportske potencijale posebno pri višim temeraturama vazduha,
- igrači sa viškom masnog tkiva obično su dehidrirani. Masno tkivo sdrži samo do 10% vode, a mišićno tkivo do 75% vode,
Dehidracija izrazito negativno utiće na sportske rezultate - gubitak 3-4% ukupne telesne vode:
- dovodi do gubitka kontraktilne mišićne snage za 10-30%
- brzine i eksplozivnosti mišićanog rada za 6%.
Navedeno ukazuje na značajne rezerve za povećanje sportskih potencijala postoje u optimizaciji telesne kompozicije.
Nepravilna i nepotpuna rehidracija dovodi do povećanog zamora, pada sportske forme, a često i do imunosupresije (pada imuniteta) na virusne i banalne infekcije.
Sistematskom brigom o telesnoj kompoziciji, optimizacijom telesne mase i masnog tkiva, poboljšanjem hidratacije organizma, adekvatnom mineralizacijom i vitaminizacijom, poboljšanjem energetskog statusa i energetske efikasnosti - sportisti mogu značajno podići nivo sportske forme i povećati svoje ukupne sportske potencijale.
Napomena autora:
Ukoliko vas interesuje ova problematika ili ste zainteresovani za saradnju i zajedničku primenu programa procene telesne kompozicije u funkciji pripreme sportskih ekipa možete se javiti na E-mail: mitablagajac@gmail.com
