_Morfoloske_karakteristike_sistema_organa_za_disanje.jpg "Morfološke karakteristike sistema organa za disanje")
Disanje (respiratio) je unošenje vazduha disajnim putevima do pluća u kojima se vrši razmena ugljen-dioksida iz krvi sa kiseonikom iz vazduha. Sistem organa za disanje sačinjava skup sprovodnih disajnih puteva i pluća. Disajni putevi se dele na gornje i donje. U gornje disajne puteve ubrajaju se nosna duplja (cavitas nasi) sa pridodatim sinusima (sinus paranasales), ždrelo (pharynx), kao i usna duplja (cavitas oris). Udahnuti vazduh iz nosne duplje dospeva do ždrela. Usta su pomoćni disajni put. U donje disajne puteve spadaju grkljan (larynx), dušnik (trachea), glavne dušnice (bronchi pulmonales) i njihove grane koje su u sastavu pluća. Gornji disajni putevi se nalaze u predelu glave a donji su smešteni u vratu i grudnoj duplji. Pluća (pulmones) se nalaze u bočnim delovima grudne duplje, obmotana plućnom maramicom (pleura).
Nosna duplja (cavitas nasi)
Nosna duplja je početni, prošireni deo disajnih puteva smešten u prednjem delu središnjeg predela glave, ograničen nekim kostima lobanje i većinom kostiju lica. Iznad nosne duplje nalaze se prednja i srednja lobanjska jama, spolja su leva i desna očna duplja a ispod je usna duplja. Nosna duplja ima četiri zida i dva otvora - prednji i zadnji, a nosnom pregradom je podeljena na dve približno simetrične polovine, koje se napred otvaraju nozdrvama (nares). Svojim zadnjim otvorima (choanae) nosna duplja je široko otvorena prema gornjem, nosnom spratu ždrela. Nosna duplja je široka u svom donjem delu dok se idući naviše postepeno sužava. Ispred nosne duplje na sredini lica nalazi se piramidalno ispupčenje spoljašnji nos (nasus externus). Zidovi nosne duplje su gornji, donji, spoljašnji i unutrašnji. Gornji zid, krov nosne duplje grade nosne kosti (ossa nasalia), horizontalni list sitaste kosti (lamina cribrosa) i telo klinaste kosti (corpus ossis sphenoidalis). Na njemu se nalazi nepravilan otvor preko kojeg se otvara klinasti sinus (sinus sphenoidalis). Donji zid, pod nosne duplje čini tvrdo nepce (palatum durum). Spoljašnji zid nosne duplje izgrađuje veći broj kostiju, a najvećim delom telo gornje vilice (corfia maxillae) i labirint sitaste kosti labyrinthus ethmoidalis). Zidovi nosne duplje su obloženi sluznicom koja je dobro prokrvljena. Na spoljašnjem zidu nalaze se tri nosne školjke gornja (concha nasalis superior), srednja (concha nasalis media) i donja nosna školjka (concha nasalis inferior) koje obrazuju tri nosna kanala (meatus nasi superior, medius et inferior). Na spoljašnjem zidu nosne duplje nalazi se otvor preko koga se u srednji nosni kanal otvaraju čeoni sinus (sinus frontalis) i gornjovilični sinus (sinus maxillaris). Prednji deo sitastog sinusa (sinus ethmoidalis) otvara se u srednjem nosnom kanalu, dok se njegov zadnji deo otvara u gornjem nosnom kanalu. Unutrašnji zid nosne duplje gradi nosna pregrada (septum nasi) koja ima tri dela, koštani, hrskavični i kožni. Sluzokoža donjeg šireg dela nosne duplje ima nekoliko uloga. Ona kao filter iz udahnutog vazduha odstranjuje čestice prašine, povećava vlažnost i temperaturu udahnutog vazduha. U sluznici krova nosne duplje nalaze se receptori čula mirisa koji reaguju na isparljive supstancije.
Paranazalni sinusi (sinus paranasales)
U velikim kostima, koje čine zidove nosne duplje nalaze se šupljine paranazalni sinusi. Paranazalni sinusi su čeoni sinus (sinus frontalis), smešten unutar čeone kosti (os frontale) na mestu spoja njenog uspravnog i horizontalnog dela, sitasti sinus (sinus ethmoidalis) koji leži u bočnim masama sitaste kosti (os ethmoidale), klinasti sinus (sinus sphenoidalis) smešten u šupljini tela klinaste kosti (os sphenoidale) i gornjovilični sinus (sinus maxillaris) koji se nalazi u šupljini tela gornje vilice (maxilla). Čeoni sinus, gornjovilični i sitasti sinusi otvaraju se u srednjem nosnom kanalu, Klinasti sinus se otvara na krovu nosne duplje.
style="display:block; text-align:center;"
data-ad-layout="in-article"
data-ad-format="fluid"
data-ad-client="ca-pub-3680394444982515"
data-ad-slot="6919562611">
Grkljan (larynx)
Grkljan je početni prošireni deo donjih disajnih puteva i organ u kome se stvara glas, pa je njegova građa posebno prilagođena ovoj funkciji. Grkljan se pruža od otvora, koji se nalazi ispred donjeg sprata ždrela, do i početnog dela dušnika (trachea). Grkljan se nalazi u središnjem delu prednjeg dela vrata, u nivou V i VI vratnog pršljena, ispod podjezične kosti, iznad dušnika, ispred ždrela i između levog i desnog režnja štitne žlezde. Prednja strana grkljana je jasno ispupčena, posebno kod muškaraca (Adamova jabučica), što predstavlja jednu od sekundarnih polnih karakteristika. Zidovi grkljana su veoma složene građe. Njihovu osnovu čini veliki broj hrskavica (cartilagines laryngis) koje se međusobno spajaju pomoću dva pokretna zgloba, kao i pomoću više drugih veza i mišića. Glavne velike hrskavice grkljana su štitasta (cartilago thyroidea), kapačna (cartilago epiglottica), parne zdelaste (cartilagines arytenoideae) i prstenasta (cartilago cricoidea). Na hrskavicama grkljana pripajaju se mišići grkljana. Zidovi grkljana čine duplju grkljana. Unutrašnjost duplje grkljana obložena je sluznicom respiratornog tipa (tunica mucosa laryngis) koja je uzdignuta u vidu dva parna nabora koji se pružaju horizontalno, u sagitalnoj ravni, od prednjeg do zadnjeg zida grkljana. Gornji parni nabori sluznice nazivaju se tremne, lažne glasne žice (plicea vestibulares). Donji parni nabori sluznice grkljana nazivaju se prave glasne zice (plicae vocals). Duplja grkljana (cavitas laryngis) ima na uzdužnom preseku izgled peščanog sata. Glasne žice je dele na tri sprata-gornji, srednji i donji. Gornji sprat, predvorje grkljana (vestibuliim laryngis) je najprostraniji, pruža se od ulaznog otvora grkljana, naniže do tremnih žica (plicae vestibulares). Srednji sprat, komora grkljana (ventriculus laryngis) je jako sužen deo koji se nalazi između tremnih žica i glasnih žica. Donji sprat (cavitas infraglottica) pruža se od glasnih žica (plicae vocales) naniže do početnog dela dušnika. Duplja grkljana (cavitas laryngis) se pruža od ulaznog otvora grkljana (aditus laryngis) naniže do šupljine dušnika. Ulazni otvor grkljana (aditus laryngis) je njegov gornji otvor koji povezuje šupljinu ždrela sa dupljom grkljana. Ovaj otvor zatvara kapak (epiglottis) čiju osnovu izgrađuje kapačna hrskavica grkljana obložena sluznicom. Pod dejstvom nekih mišića grkljana dolazi do otvaranja i zatvaranja ulaznog otvora grkljana. Pri gutanju, kapak refleksno zatvara ulazni otvor grkljana tako da hrana nesmetano prolazi prema jednjaku. Između leve i desne glasne žice nalazi se glasnicka pukotina ili otvor (rima glottidis). Glasnička pukotina i obe glasne žice predstavljaju organ za stvaranje glasa nazvan glotis (glottis). Do stvaranja glasa dolazi zatezanjem, primicanjem i odmicanjem pravih glasnih žica pod dejstvom mišića grkljana. Glas se stvara treperenjem glasnih žica (plicae vocales), koje nastaje izdisanjem vazduha i njegovim prolaskom kroz suženu glasničku pukotinu (rima glottidis). Pri tome, mišići grkljana svojim dejstvom utiču na širinu glasnog otvora i zategnutost glasnih žica, što dovodi do promene jačine i visine glasa. Gornji vazdušni putevi, ždrelo, nosna i usna duplja vrse oblikovanje, artikulaciju glasa, dajući mu osobenu boju koja karakteriše govor pojedine osobe. Najaktivniji pri artikulaciji su jezik, meko nepce i usne, koji stvaraju samoglasnike i suglasnike.
Dušnik (trachea)
Dušnik je hrskavično-opnasti cevasti organ koji počinje od donje ivice prstenaste hrskavice (cartilago cricoidea) grkljana a završava se u visini petog grudnog pršljena dušničnom račvom (bifurcatio tracheae). Dušnik se svojim gornjim delom nalazi u središnjem delu prednjeg dela vrata. Donji deo dušnika je smešten u gornjem sredogruđu (mediastinum superius) grudne duplje. Iza dušnika leži jednjak. Prednji i bočni zidovi dušnika su ispupčeni i u osnovi su izgrađeni od hrskavičnih poluprstenova koji podsećaju na potkovice, a označeni su kao hrskavice dušnika (cartilagines tracheales). Zadnji zid dušnika (paries membranaceus) je zaravnjen i izgrađen od mekih tkiva, predstavljenih glatkim mišićem i vezivnom opnom. Od završne račve polaze dve, desna i leva, glavne dušnice (bronchi principals) koje su usmerene ka ulaznom polju pluća (hilum pulmonalis).
Glavne dušnice (bronchi principales)
Glavne dušnice nastaju grananjem dušnika, odakle se pružaju koso i naniže prema ulaznom polju pluća (hilum pulmonis) gde se dele na režanjske dušnice pluća (bronchi lobares). Desna glavna dušnica (bronchus principalis dexter) je kraća, šira i strmije položena. Leva dušniea (bronchus principalis sinister) je duža, manjeg promera i pruža se naniže manje strmo. Građa glavnih dušnica je ista kao i građa dušnika. Ispred glavne dušnice nalaze se funkcionalni krvni sudovi pluća, plućna arterija (a. pulmonalis) i dve plućne vene (vv. pulmonales). Iza glavne dušnice nalaze se nutritivni krvni sudovi pluća, dušnične arterijske grane i dušnične vene (rr. bronchioles et vv. bronchiales) i plućni živčani splet (plexus pulmonalis). Neki elementi (arterije i živci) ulaze, a drugi (vene i limfni sudovi) izlaze iz pluća i zajedno grade plućni koren (radix pulmonis).
Pluća (pulmones)
Pluća su glavni deo sistema organa za disanje jer unutar plućnog parenhima dolazi do razmene gasova. Pluća se sastoje iz dva plućna krila, desnog (pulmo dexter) i levog (pulmo sinister). Plućna krila su smeštena u bočnim delovima grudne duplje koji se nazivaju plućno-maramični prostori (regiones pleuropulmonales). Plućna krila su u celini obavijena plućnom maramicom (pleura). Oblik plućnog krila liči na polovinu uzdužno presečene kupe. Oba plućna krila su razmaknuta a između njih se nalaze organi sredogruđa. Svakom plućnom krilu opisuju se dve strane baza i vrh, dve jasno uobličene ivice. Baza pluća (basis pulmonis) okrenuta je naniže naležući na odgovarajuću polovinu prečage (diaphragma), pa se zbog toga naziva donja, prečažna strana (fades diaphragmatica). Vrh pluća (apex pulmonis) je gornji uži deo plućnog krila koji se nalazi iznad ravni drugog rebra. Strane pluća su spoljašnja i unutrašnja. Spoljašnja strana je ispupčena i okrenuta rebrima pa se zbog toga naziva rebarna strana (fades costalis). Unutrašnja strana je izdubljena i okrenuta prema sredogruđu, (fades mediastinalis). U središnjem delu ove strane nalazi se trouglasto ulazno polje pluća (hilum pulmonis) kroz koje u pluća ulaze, odnosno iz njega izlaze elementi plućnog korena (radix pulmonis). Kroz središnji deo ulaznog polja u pluća ulazi odgovarajuća glavna dušnica (bronchus principalis). Ispred glavne dušnice u pluća ulazi odgovarajuća plućna arterija (a. pulmonalis), a izlaze dve plućne vene (vv. pulmonales). Iza glavne dušnice u pluća ulaze arterijske dušnične grane (rr. bronchiales) praćene nervnim vlaknima, koje grade plućni živčani splet (plexus pufmonalis), a izlaze dušnične vene (vv. bronchioles). Zadnji deo pluća, koji naleže na bočnu stranu kičmenog stuba je zaobljen i tu se bez jasne granice nastavljaju, jedna na drugu, spoljašnja i unutrašnja strana pluća. Ivice pluća su prednja (margo anterior) i donja (margo inferior). Oba plućna krila su dubokim pukotinama podeljena na režnjeve pluća (lobi pulmonum). Desno plućno krilo, koje je nešto veće, ima dve pukotine, kosu (fissura obliqua) i horizontalnu (fissura horizontalis) koja ga dele na tri režnja-gornji (lobus superior), srednji (lobus rnedius) i donji režanj (lobus inferior). Levo plućno krilo poseduje jednu kosu pukotinu (fissura obliqua) i dva režnja-gornji (lobus superior) i donji (lobus inferior). Manji delovi režnjeva su segmenti pluća, koji su morfološki i funkcionalno potpuno nezavisni. Desno plućno krilo ima 10 a levo 8-10 segmenata.
